Armoede, van een ik naar een wij samenleving

Sinds de toeslagenaffaire en LONG COVID is armoede volop in beeld. Elk geval van armoede heeft zijn eigen verhaal. Denk aan ondernemers die financieel verlies lijden door omstandigheden die ze zelf niet in de hand hebben. Of aan gezinnen die door leningen hun schuldenlast niet meer kunnen dragen als een van de ouders werkloos wordt. Of mensen die bij een ingrijpende gebeurtenis zoals ziekte, een echtscheiding, een ongeval, het hoofd niet meer boven water kunnen houden. Ook bij koop verslavingen of ongeplande zwangerschap kunnen schulden oplopen. De huidige inflatie is er de oorzaak van dat steeds meer mensen naar de voedselbank moeten gaan.

Er is ook een bredere maatschappelijke oorzaak van de problemen. Reclames geven vaak de boodschap dat alles kan, en we recht hebben op een dure levensstijl en dat ook onze kinderen de beste merkproducten moeten krijgen.

Situaties van armoede zijn niet altijd direct zichtbaar. Denk aan  mensen op opvanglocaties, maar ook mensen die zich terugtrekken op een vakantiepark, die in een caravan achter op een erf verblijven, of op andere onverwachte locaties. Vaak trekken mensen niet tijdig aan de bel, waardoor ze in een negatieve spiraal terechtkomen, met deurwaarders, dwangbevelen of schuldsanering.

Waarom laten mensen het zo ver komen? Het kan zijn uit schaamte (“ik ging pas naar de voedselbank toen ik echt  honger had”), uit onvermogen om de situatie te overzien, of omdat de omgeving niet tijdig signaleert.

De Politiek kan in de gemeente extra financiële middelen beschikbaar stellen, zodat burgers uit hun benarde situatie kunnen komen. Deze oplossing richt zich op het bestrijden van het kwaad dat is geschied.

Van ik naar wij: Preventie in plaats van achteraf bijsturen.

Dat betekent op de eerste plaats dat financiële tekorten al eerder moeten worden gesignaleerd door verschillende betrokkenen in het sociale netwerk. Denk aan leraren die kinderen zien die zonder ontbijt, zonder goed te zijn gekleed of onverzorgd op school komen, huisartsen die mensen met klachten over lusteloosheid, depressie of vage lichamelijke problemen signaleren, teamleiders bij verengingen die te horen krijgen dat ouders de verenigingsbijdrage niet meer kunnen opbrengen.

Vaak schromen we om in iemands privéleven binnen te dringen. We zijn niet goed in het doorvragen en sturen, omdat we bang zijn voor mogelijke confrontaties en andermans ellende.

Maar daardoor laten we mensen in zekere zin in de steek. Zo blijven mensen in de cirkel van armoede en ellende ronddraaien. Om uit de cirkel te komen moeten we mensen leren omgaan met verleidingen, met misleidende informatie of wat anderen hebben leren relativeren. Mensen leren goede en niet te dure producten te kopen, en weten waar financiële ondersteuning is te krijgen. Want juist het stapelen van tekorten ontneemt mensen het zicht op het denken in oplossingen. Armoede maakt somber en minder creatief.

In de opvoeding en het onderwijs kan worden begonnen met het leren doorzien van reclames, het weerbaar maken tegen wat anderen allemaal bezitten. Er zijn organisaties of zelfhulpgroepen om te ontsnappen uit de knellende greep van verslavingen of ongezond gedrag. Het blijft echter lastig om sturing en begeleiding, dwang en drang vanuit de directe omgeving toe te passen. Ook professionals worden verhinderd door regels en verordeningen, privacybeleid en bureaucratie zodat voor de hand liggende oplossingen niet worden toegepast.

In het kader van de decentralisatie ligt het voor de hand dat dicht bij huis wordt ingegrepen door de gemeente, met ondersteuning van de provincie.

Hulpverleners zijn meer gebaat bij een niet geoormerkt werkbudget dat flexibel kan worden ingezet, dan bij het uitvaardigen van regels en het verscherpen van controles na elk incident. In kritische situaties moeten we niet schromen om de schuldenlast even te parkeren, een eerste aflossing voor rekening van de gemeente te laten komen, en om aan onze medewerkers sociale zaken een werkbudget beschikbaar te stellen om de hoogste nood de lenigen, zodat tijd en vertrouwen gewonnen kan worden. Daardoor kunnen mensen ook weer openstaan voor hulp en de schaamte overwinnen om naar een kringloopwinkel, een voedselbank te gaan,  etc…

De ergste schuld is de schuld die we blijven ontkennen. Sturen op elkaar vertrouwen brengt oplossingen dichterbij, sturen op wantrouwen laat mensen aanmodderen.

Raf Daenen, docent maatschappelijke ontwikkeling en oud wethouder. Kandidaat voor de PvdA op plek 49 (Provinciale Staten) en plek 8 (Waterschap de Dommel).